Ik snap dat de apologetische argumenten van het Christelijk geloof niet serieus genoeg worden genomen door vrijdenkers. Natuurlijk roept elke these een anti-these op, dat weten we al van de filosoof Hegel. Alleen betoogde Hegel dat deze these en anti-these idealiter zouden kunnen leiden tot een synthese, een som der delen die méér is dan die som alleen, bijvoorbeeld tot nieuwe inzichten zou kunnen leiden. Ik ervaar het beredeneren van het geloof “zuiver” vanuit het verstand als zeer eenzijdig en zelfs ééndimensionaal. De rede kan leiden tot synthese, maar ook van een nieuwe meta-anti-these, waarbij de groepen debatanten uit elkaar gaan en niet meer naar elkander luisteren. De rede is in staat om alles kapot te redeneren, daarmee bedoel ik dat het menselijke denken grofweg beperkt is tot het denken in oorzaken en gevolgen. Als iets niet exact strookt met het denken van A naar B, dan begeven we ons verstandelijk in paradoxen en metafysische aspecten. En daar zijn verstandelijke mensen wars van. Vandaar dat de filosoof Aristoteles in het verstandelijk redeneren zo veel terrein heeft gewonnen in de Westerse wetenschappelijke wereld van de logica.
Wij geloven in een God die we niet kunnen zien, niet afbeelden. Dit wordt door atheïsten aangegrepen in hun redenatiestellingen, verstandelijk gewogen en vervolgens als onwaar bestempeld, danwel aangemerkt als een soort fantasiebeeld dat voort zou komen uit puur menselijke wensen of behoeften. Alsof wij een grote pappa nodig hebben omwille van onze behoefte aan geborgenheid, etcetera. Hier zien we duidelijk het verschil tussen verstand en het hart, want dat wat vanuit het hart komt, is in verstandelijk opzicht op zijn minst verdacht. Vandaar dat wij als verantwoordelijke volwassenen bijvoorbeeld smoorverliefde jongeren vaak afschilderen als zij die letterlijk “in de liefde gevallen” zijn (falling in love). Kijk naar hun gedrag, hun ogen, hun verliefdheid. Het lijkt er op alsof ze in een andere dimensie leven, men gaat totaal in elkander op. Het lijkt gezien vanuit een pure verstandelijkheid dat ze welhaast waanzinnig zijn, ze zetten zichzelf en alles op het spel voor die ene partner waar ze dus verliefd op zijn. Kunnen we verliefdheid en liefde, of zelfs de liefde van God en tot God zomaar afdoen als iets “waanzinnigs” omdat het niet te beredeneren valt? Is verliefdheid slechts een werking in het lichaam van scheikundige elementen, die ons een verrukt gevoel van existentiële betekenis geven? Is daarmee alles verklaard?
Atheïsten maken meer kapot dan ze waarschijnlijk lief is. Het geloof in het verstand kunnen we echter ook aanmerken als iets ongrijpbaars, iets dat we niet kunnen waarnemen van buitenaf. We kunnen slechts hersengolven waarnemen op een daarvoor bestemd apparaat, maar de gedachten die iemand heeft, zijn volkomen privé. En we geloven ook nog in onze privégedachten, die in combinatie met (alle) andere zintuigen het bedrieglijke gevoel oproepen dat we beschikken over één en het zelfde onveranderlijke “ik”. Terwijl, als we onszelf nauwlettend waarnemen, veranderen we onafgebroken van gedachte, gevoel, emotie en ga zo maar door. We laten ons leiden door onze gedachten, maar zien ook dat er gedachten zijn die we niet zo netjes vinden, gedachten die zich bijvoorbeeld tegen de andere mens richten. We laten ons er in ons gedrag niet door leiden, maar we zien heus dat het niet allemaal even vreedzaam is wat er in onze gedachten verschijnt. Is dat allemaal toe te schrijven aan dat “ik” of ego? Hebben we wel zo’n onveranderlijk en substantieel “ik”? Ik nodig een ieder uit om in zichzelf dat “ik” op te zoeken; waar is het? Waar houdt het zich exact op? In onze hersenen? En waar is het dan te lokaliseren? Als je het serieus probeert, kun je zelfs bang worden. Want hoe dieper je kijkt, des te meer raak je ervan overtuigd dat er helemaal niet zoiets bestaat als een substantieel “ik”, maar eerder van een onafgebroken stroom van veranderende gedachten, gevoelens, enzovoort. En op een dergelijk “verstand” vertrouwen wij in ons doen en laten? Redenatie kan slechts een instrument zijn in concentratie, we kunnen veel onderzoeken door middel van een geconcentreerd verstand. Maar slechts in praktische en fysische zin kunnen we het één en ander tot op zekere hoogte via onderlinge vergelijking “bewijzen” in werkzaamheid. Dat noemen we dan “wetenschap”.
Alles wat bestaat, heeft een oorzaak en het heelal is begonnen te bestaan. Dit vooronderstelt dat het universum een oorzaak moet hebben. Dat is een klassieke redenering, die ons ook bijvoorbeeld een oerknal voorspiegelt. Alleen zou die oerknal vanuit het niets zijn ontstaan, zo wordt vaak geredeneerd. Maar wat weten we daarvan? Er wordt veel gemakkelijk uitgegaan van onze redenering, maar die redeneringen gaan mank als het gaat om het “niets”. Wat is dat “niets” dan eigenlijk? Mijns inziens gaat dat ons verstand te boven, want we ervaren nergens een “niets”, dus hoe kunnen we dan tóch beweren dat het universum is ontstaan uit een “niets”? Een andere redenering is dat het heelal uit één punt is ontstaan. Maar wat is dat “punt” dan? Wat is de aard daarvan (geweest). Dit wordt allemaal “geloofd” vanuit wetenschappelijke ideeën en theorieën. Maar eigenlijk is het zeer de vraag waar we het eigenlijk in werkelijkheid over hebben. We kunnen het genoemde “niets” op geen enkele wijze bewijzen, en dat geldt tevens voor het ene “punt” van waaruit het heelal zou zijn ontstaan. En wat was er dan buiten dat ene punt van waaruit het universum is ontstaan? Niemand kan dat beredeneren, men kan slechts beweren dat er buiten dat ene “punt” dus niets anders was. Maar kijken we niet gewoon vanuit allerlei gelabelde premissen om iets te bewijzen wat we op geen enkele wijze kunnen aantonen? Hieruit volgt dat de wetenschap, en zeer zeker het starre scientisme dat alles vanuit wetenschappelijk oogpunt wil bewijzen, gewoon zelf uitgaat van bepaalde vooropgestelde ideeën, die zogenaamd “getoetst” zijn. Maar de “bewezen” toets in het oorzakelijke universum vanuit de oerknal is de zogeheten “kosmische achtergondstraling” die nog immer aanwezig wordt geacht. Prachtig, maar zijn we niet slechts totaal bijziend? Want ook al beschikken we over ingenieuze telescopen, hoe ver kunnen we eigenlijk kijken? En in hoeverre worden we beïnvloed in ons denken door het feit dat ons oog een lens heeft en wij alles ook nog eens bekijken door andere lenzen om het te vergroten. In hoeverre houden we rekening met een foutmarge, een vertekening van het beeld wat wij waarnemen? En in hoeverre beïnvloedt dat ons in ons zintuiglijk waarnemen (en zelfs terugredeneren naar een niet-tastbare oerknal), waar we ons verstand aan ophangen?
Dit alles kan alleen maar debat oproepen, eeuwig debatteren. Maar er valt niets onomstotelijk te “bewijzen”, alleen kunnen we zaken met elkaar vergelijken en daarmee binnen bepaalde marges “aantonen” dat sommige zaken niet goed voor ons zijn, en andere zaken wel goed voor ons zijn. Daar houdt de medische wetenschap zich onder andere mee bezig, en dat is een grote verworvenheid. Maar ga niet eindeloos doorredeneren, alsof wat je ontdekt hebt - en binnen bepaalde kaders “werkt” - opeens toepasbaar is op fysica, metafysica en weet ik veel wat. Schoenmaker houd je bij je leest, zou ik zo zeggen. Wat binnen medische kaders werkt, is werkzaam en kan heilzaam zijn voor ons lichaam, de genezing bevorderen. Maar dit medische kader werkt niet op God, omdat God en religie heel andere “onderwerpen” zijn. Wij geloven in de Heere Jezus Christus, omdat we als gelovigen in ons hart een bepaalde resonantie voelen, iets wat Christus “liefde” noemde, of genade, of de vervulling met de Heilige Geest. Wij voelen dat ons geloof ons leidt, dat God ons leidt, we kunnen dat niet wetenschappelijk bewijzen, maar slechts belijden. Dat verschil moet goed in oog worden gehouden, het verschil tussen bewijzen en belijden. In de wetenschap spreken we over bewijzen, in de godsdienst spreken we over belijden. Vergelijk dit niet onderling als appels met peren, anders verzand je slechts in de grootst mogelijke onzin, wetenschappelijk, of zelfs theologisch. Houd het geloof in het hart, en als iemand door onze getuigenis wordt geraakt, spreek dan over je geloof. Voor de rest is elke confronterende argumentatie met atheïsten zinloos. Voor hen is het een uitgemaakte zaak: alleen het zintuiglijk zichtbare en ervaarbare is aantoonbaar en bewijsbaar. Terwijl het voor ons gelovigen een uitgemaakte zaak is: God bestaat en de Heere Jezus Christus is Zijn Zoon. In Hem geloven wij, en we vinden onze levensvreugde in Hem. Laat dat toch door geen enkele zuiver verstandelijke redenering kapot maken!
In gebed verbonden,
Aurelius Augustinus
